Trong một nền kinh tế mở, nơi giao lưu với nhiều nền văn hoá khác nhau, ảnh hưởng mặt trái của nền kinh tế thị trường, quản lý Nhà nước đối với nhu cầu phát triển còn nhiều bất cập. Một số phong tục tập quán tốt đẹp đang bị xâm hại, có nguy cơ mai một, bên cạnh đó một số phong tục tập quán lạc hậu, nhất là các hủ tục trong việc tang ma chưa được cải tạo triệt để, phần nào đã ảnh hưởng đến quá trình phát triển kinh tế - xã hội của một huyện trọng đểm trong tiến trình xây dựng Đô thị du lịch hội tụ các tiêu chuẩn Quốc tế.

Căn cứ Chỉ thị 27- CT/TW của Bộ Chính trị và Chỉ thị 14/ CT-TTg của Thủ  tư­ớng Chính phủ về việc thực hiện nếp sống văn minh trong việc c­ưới, việc tang và lễ hội. Thực hiện Nghị quyết số: 12/2002/NQ-HĐND của HĐND tỉnh khoá XII, kỳ họp thứ 6 và Quyết định số: 305/QĐ-UB, ngày 26/7/2002 của UBND tỉnh Lào Cai về việc thực hiện nếp sống văn minh trong việc c­ưới, việc tang, lễ hội và các hoạt động tín ng­ưỡng nơi thờ tự. Thông t­ư số: 04/2011/TT-BVHTTD, ngày 21/1/2011 của Bộ văn hóa, thể thao và du lịch, quy định về việc thực hiện nếp sống văn minh trong việc cưới, việc tang và lễ hội. Chỉ thị số: 05/CT-TTg, ngày 09/02/2018 của Thủ t­ướng Chính phủ về đẩy mạnh nếp sống văn minh trong việc cư­ới, việc tang.

Công tác tuyên truyền, vận động nhân dân cải tạo một số hủ tục lạc hậu trong việc tang ma của cộng đồng các dân tộc huyện Sa Pa, về cơ bản đã thực hiện tốt những Quy định, mục tiêu của Dự án “Cải tạo tập tục lạc hậu trong việc tang” và Thông t­ư số 29/TT-BYT, các quy định xây dựng khu phố văn hóa; không để ng­ười chết trong nhà quá 48h, kèn trống không quá 23h. Các đám tang giữ đ­ược truyền thống tốt đẹp của cộng đồng (kể cả những người nơi xa đến, khách vãng lai) đều được cơ quan chức năng của huyện, UBND các xã, Thị trấn, khu dân c­ư chăm lo chu đáo từ khâu thăm viếng, tổ chức tang lễ, chôn cất... Kết quả:

Hàng năm Ban thường trực MTTQ huyện chủ động xây dựng kế hoạch chỉ đạo UBMTTQ các xã, thị trấn thực hiện tốt việc tổ chức thực hiện cuộc vận động “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa, cải tạo một số tập tục xây dựng nếp sống văn minh ở khu dân cư” gắn với các tiêu chí xây dựng nông thôn mới tại các xã làm điểm và các thôn được lựa chọn làm điểm riêng và trên toàn địa bàn huyện nói chung. Trong đó, tập trung chú trọng Đề án số 14 của BCH Đảng bộ tỉnh Lào Cai “Đẩy mạnh xây dựng đời sống văn hoá khu dân cư, trọng tâm là vận động nhân dân cải tạo tập quán lạc hậu”.

Các thôn, bản đều đ­ược học tập các quy định về nếp sống văn minh trong việc tang, tr­ước đây cá biệt còn tình trạng để ng­ười chết lâu trong nhà tới 7 ngày. Sau khi thực hiện “Cải tạo tập tục lạc hậu trong việc tang trong cộng đồng các dân tộc huyện Sa Pa” cơ bản các xã, thị trấn trên địa bàn huyện đều thực hiện tốt và đạt kết quả cao. Đối với việc tang, cơ bản không còn tình trạng mời thầy mo, thầy cúng về cúng tế, “yểm bùa, trừ tà, bắt ma” hoặc làm các nghi lễ có tính chất mê tín, gây lãng phí tiền, thời gian và hoang mang trong nhân dân. Ở khu vực nông thôn, dân tộc thiểu số, trên 70% số đám tang không còn tổ chức linh đình, không để người chết trong nhà lâu ngày. Một số dân tộc: Mông, Hà Nhì, Dao ở huyện Sa Pa, trước đây còn hủ tục không cho người chết vào áo quan, đến nay đã có 96% đám tang thực hiện đúng quy định (cho người chết vào áo quan, không để ở nhà quá 48 giờ, không mổ trâu, không bắn súng kíp báo hiệu...). Các dân tộc đã cải tiến một bước trong tổ chức tang lễ, người chết bệnh thường được đưa đi chôn trước, rồi mới làm lễ tang sau để đảm bảo vệ sinh môi trường. Đối với một số dân tộc, nếu như trước đây, đám tang thường kéo dài từ 8 - 10 ngày, thậm chí nhiều hơn tùy vào việc chọn ngày tổ chức mai táng của mỗi dòng họ, đến nay việc để người chết trong nhà đã giảm còn 2 - 3 ngày. Việc tổ chức tang lễ bảo đảm trang trọng, tiết kiệm, chôn cất người chết tập trung nơi quy định. Việc quy hoạch nâng cấp nghĩa trang nhân dân cũ, nghĩa trang nhân dân mới đã được khảo sát quy hoạch và làm điểm tại 05 xã: Sa Pả, Tả Phìn, tả Van, Bản Hồ, Nậm Sài và thị trấn, việc khai thác đưa vào sử dụng thực hiện từng bước có hiệu quả.

Tuy bên cạnh những kết quả đạt được, trong công tác tuyên truyền cải tạo những tập tục lạc hậu trong việc tang còn một số tồn tại như: Mối quan hệ sản xuất cùng với các điều kiện sinh hoạt và tổ chức cuộc sống đã dần hình thành tâm lý xã hội và ý thức xã hội của cộng đồng dân cư. Các thói quen đó được lặp đi lặp lại hàng ngàn đời nay đã bám rễ để trở thành phong tục tập quán trên nhiều phương diện, trong đó có vấn đề lạc hậu trong việc tang. Đây là nguyên nhân vừa có tính khách quan nhưng cũng vừa có tính chủ quan.

 Việc vận động cải tạo phong tục tập quán lạc hậu về lao động sản xuất, xây dựng đời sốn văn hóa, bao gồm cả những hủ tục trong việc tang của các dân tộc được Đảng, Nhà nước có chủ trương và chính sách cùng với những quy định cụ thể, đã đưa vào quy ước xây dựng đời sống văn hóa, được tiến hành nhiều năm nay. Tuy nhiên, để thực hiện tốt các chính sách, các quy ước còn thiếu những biện pháp đồng bộ, mới dừng lại ở mức độ vận động là chính, thiếu tính thường xuyên liên tục.

Chưa có quy hoạch và tiến hành quản lý Nhà nước đối với nghĩa trang huyện và khu chôn cất dưới các bản (làng). Những ảnh hưởng nặng nề về đời sống tín ngưỡng; cách tính tuổi, chọn ngày, giờ khâm liệm, mai táng. Đối với người Mông không chuẩn bị trước quan tài, không có thói quen về yếu tố thị trường trong lĩnh vực này... Đó là các hủ tục lạc hậu về việc tang là nguyên nhân chủ yếu dẫn đến việc để người chết lâu trong nhà.

Sau nhiều năm thực hiện Chỉ thị của Bộ Chính trị và Chỉ thị của Thủ t­ướng Chính phủ, Nghị quyết của HĐND tỉnh, Nghị quyết của HĐND huyện, UBND huyện Sa Pa, cần thiết phải thực hiện một số giải pháp sau đây:

Tăng cường vai trò lãnh đạo các cấp Ủy đảng, Chính quyền, Đoàn thể trong việc thực hiện Chỉ thị số: 05/CT-TTg, ngày 09/02/2018 của Thủ t­ướng Chính phủ về đẩy mạnh nếp sống văn minh trong việc cư­ới, việc tang. Triển khai lồng ghép việc thực hiện nếp sống văn minh trong việc tang với việc “Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh”.

Tiếp tục đẩy mạnh công tác tuyên truyền trên các phương tiện thông tin đại chúng, chú trọng vào các đối tượng có uy tín trong cộng đồng như: Già làng, trưởng bản, trưởng dòng họ; những người có nhận thức tương đối đầy đủ về những tập quán lạc hậu để họ tuyên truyền con cháu thực hiện nếp sống văn minh trong việc tang; các cán bộ trong thôn, bản tích cực đưa thông tin về cơ sở nhằm góp phần tuyên truyền giáo dục, nâng cao nhận thức về việc xóa bỏ các hủ tục lạc hậu tới người dân. Đồng thời gắn việc bài trừ hủ tục lạc hậu với phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” với phương châm lắng nghe tâm tư nguyện vọng của bà con, khơi dậy và phát huy những phong tục tập quán tốt đẹp, xây dựng đời sống tiến bộ, lành mạnh theo chủ trương đường lối của Đảng và Nhà nước.

Tăng cường việc tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật cho đồng bào dân tộc thiểu số; phân tích rõ tác hại của các hủ tục, luật tục. Vận động nhân dân từng bước xóa bỏ các hủ tục lạc hậu không còn phù hợp với đời sống hiện tại, gây lãng phí, tốn kém.

Bên cạnh việc loại trừ các hủ tục, tập tục lạc hậu cần gắn liền với xây dựng môi trường văn hóa tiến bộ, lành mạnh, thường xuyên tổ chức các hoạt động văn hóa văn nghệ, thể thao, bổ ích và thiết thực giúp bà con nâng cao nhận thức về pháp luật, xóa đói giảm nghèo, phát huy các giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của dân tộc.

Hướng dẫn Ban chỉ đạo phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” các huyện, thị xã, thành phố xây dựng quy ước, hương ước cho bản, vận động bà con thực hiện tốt nội dung quy ước đã đề ra.Việc xây dựng quy ước được thực hiện trên cơ sở thảo luận có sự tham gia của bà con trong bản, do người dân trong bản tự thống nhất. Trong quy ước đưa ra hình thức xử phạt, khen thưởng cụ thể. Vận động các dòng họ lớn trong bản xây dựng quy ước dòng họ về thực hiện nếp sống văn minh trong việc tang.

Hướng dẫn xây dựng 01 đám tang theo nếp sống văn minh (trên cơ sở tôn trọng tín ngưỡng của đồng bào) để làm gương điển hình nhân rộng trong cộng đồng các dân tộc.

Coi trọng việc biên soạn tài liệu, các chương trình văn hoá tuyên truyền về thực hiện nếp sống văn minh trong việc tang phù hợp với từng đối tượng, từng dân tộc bằng cả hai thứ tiếng phổ thông và tiếng dân tộc. Nhằm đáp ứng các yêu cầu về cập nhật thông tin giúp nâng cao nhận thức của đồng bào trong việc xóa bỏ các hủ tục lạc hậu không còn phù hợp.

Khuyến khích các địa phương xây dựng phong trào thi đua thực hiện nếp sống văn minh trong tổ chức việc tang và biểu dương kịp thời những địa phương, dòng họ, gia đình thực hiện tốt việc giảm bớt các hủ tục lạc hậu, tích cực đổi mới theo quy ước, hương ước về việc xây dựng đời sống văn hóa mới ở nông thôn vùng cao. Đặc biệt, chú trọng công tác quy hoạch nghĩa trang, nghĩa địa để quy tập những người đã khuất vào một nơi cụ thể, cách xa nơi ở và nguồn nước sinh hoạt.

Cải tạo phong tục tập quán lạc hậu trong việc tang của cộng đồng các dân tộc là một vấn đề nhạy cảm rất khó giải quyết, vì đây là đời sống tâm linh được hình thành từ tập quán trong lao động sản xuất gắn liền với điều kiện sống, lối sống từ bao đời nay. Cần có những giải pháp toàn diện tác động đến tư tưởng, nhận thức và các giải pháp tác động lên điều kiện sống mới có thể thay đổi được hành vi cộng đồng. Xác định rõ vai trò lãnh đạo của các Cấp uỷ đảng, Chính quyền, Đoàn thể trong hệ thống Chính trị, đặc biệt là vai trò của cộng đồng dân cư trong việc tuyên truyền cải tạo một số tập tục lạc hậu trong việc tang. Phải coi đây là nhiệm vụ chính trị quan trọng cũng như có tính lâu dài trong công tác vận động nhân dân đồng thuận thực hiện có hiệu quả.

 Tác giả: Mai Trung Sâm