Là tỉnh vùng cao biên giới, có 25 dân tộc cùng chung sống, trong đó dân tộc thiểu số chiếm 66% dân số toàn tỉnh; mỗi dân tộc trên địa bàn có nét văn hóa truyền thống riêng biệt, đã tạo cho Lào Cai một nền văn hóa độc đáo, phong phú. Trong những năm qua, được sự quan tâm, đầu tư của Đảng, Nhà nước cùng với việc triển khai thực hiện có hiệu quả các chính sách phát triển kinh tế - xã hội cho vùng đồng bào dân tộc thiểu số, tỉnh Lào Cai đã đạt được những thành tựu to lớn trên tất cả các lĩnh vực; tốc độ tăng trưởng kinh tế luôn duy trì ở mức cao; kết cấu hạ tầng có sự phát triển vượt bậc; đời sống vật chất, tinh thần của đồng bào các dân tộc không ngừng được nâng lên. Tuy nhiên, văn hóa truyền thống của đồng bào các dân tộc tuy đã được quan tâm bảo tồn, phát huy, song một số hủ tục, tập quán lạc hậu vẫn còn tồn tại trong đời sống của đồng bào, như: tục thách cưới, tảo hôn, hôn nhân cận huyết, tang ma, mê tín dị đoan,... đã tác động tiêu cực đến đời sống, lao động sản xuất của đồng bào.
Trước thực trạng một số tập quán lạc hậu vẫn còn tồn tại trên địa bàn; Tỉnh ủy Lào Cai đã ban hành Kế hoạch 158-KH/TU, ngày 26 tháng 7 năm 2018 về tuyên truyền, vận động nhân dân cải tạo tập quán lạc hậu trong việc cưới, việc tang, lễ hội và trong sinh hoạt đời sống trên địa bàn tỉnh Lào Cai giai đoạn 2018-2020. Thực hiện kế hoạch của Tỉnh ủy, các cấp, các ngành, các huyện ủy, thành ủy đã xây dựng kế hoạch cụ thể để tuyên truyền, vận động cải tạo một số tập quán lạc hậu phù hợp với thực tế của cơ quan, đơn vị, địa phương; đồng thời tổ chức các hội thảo, hội nghị quán triệt triển khai thực hiện Kế hoạch 158-KH/TU; tổ chức các lớp tập huấn, gặp mặt, tranh thủ sự đồng thuận, ủng hộ của già làng, trưởng bản, trường dòng họ, người có uy tín và vận động đội ngũ thầy mo, thầy cúng, thầy tào, thầy then tại các địa phương tích cực tham gia. Đặc biệt thông qua các hội nghị tuyên vận tại xã và thôn, đẩy mạnh công tác tuyên truyền, vận động nhằm tạo sự chuyển biến và nâng cao nhận thức của cán bộ, đảng viên và nhân dân trong cải tạo tập quán lạc hậu, loại bỏ những yếu tố tâm lý cản trở việc xây dựng đời sống văn hóa trong cộng đồng các dân tộc. Qua hơn một năm triển khai thực hiện Kế hoạch 158-KH/TU của Tỉnh ủy của các cấp, các ngành, các địa phương đã đạt được một số kết quả bước đầu như sau:
Trong việc cưới: Các cấp, các ngành và các địa phương đã tổ chức quán triệt, tuyên truyền, thực hiện tốt Chỉ thị 33-CT/TU, ngày 30/10/2017 về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với cấp ủy, chính quyền các cấp trong việc phòng, chống tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống trong vùng đồng bào dân tộc thiểu số; các địa phương đã thành lập được ban chỉ đạo phòng chống tảo hôn, hôn nhân cận huyết thống; bổ sung quy ước, hương ước thôn bản; tổ chức ký cam kết không để con cháu cưới tảo hôn, kết hôn cận huyết thống, không thách cưới cao, đặc biệt tăng cường giám sát cán bộ đảng viên trong thực hiện nếp sống văn minh trong việc cưới. Đến nay tình trạng tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống đã kịp thời được phát hiện, từng bước được ngăn chặn và có có chiều hướng giảm dần; năm 2018 trên địa bàn tỉnh có 320 trường hợp tảo hôn, 6 cặp hôn nhân cận huyết thống, đến năm 2019 trên địa bàn đã giảm còn 283 trường hợp tảo hôn, 02 cặp cận huyết thống. Việc thách cưới trong đồng bào đã giảm, các nghi lễ tổ chức cưới cũng đã được giảm bớt, tiết kiệm.
Trong việc tang: Qua công tác tuyên truyền, vận động, đặc biệt đã tranh thủ được lực lượng thầy cúng, thầy mo, người có uy tín trong cộng đồng, đến nay cơ bản không còn tình trạng mời thầy mo, thầy cúng về cúng tế, “yểm bùa, trừ tà, bắt ma” hoặc làm các nghi lễ có tính chất mê tín, gây lãng phí tiền, thời gian và hoang mang trong nhân dân. Một số dân tộc trước đây còn hủ tục không cho người chết vào áo quan, đến nay đã cơ bản đám tang thực hiện đúng quy định (cho người chết vào áo quan, không để ở nhà quá 48 giờ, không mổ trâu, không bắn súng kíp báo hiệu...). Một số dân tộc đã cải tiến một bước trong tổ chức tang lễ, người chết bệnh thường được đưa đi chôn trước, rồi mới làm lễ tang sau để đảm bảo vệ sinh môi trường; một số địa phương đã tuyên truyền, vận động đồng bào dân tộc Mông xóa bỏ được tập quán thực hiện lễ "Ra nắng" trong đám tang. Nhiều địa phương đã thay thế hình thức phúng viếng bằng gia súc, gia cầm, hiện vật sang hình thức phúng viếng bằng tiền mặt; việc phúng viếng bằng cây hoa giấy đã giảm; Việc tổ chức tang lễ bảo đảm trang trọng, tiết kiệm, không tổ chức ăn uống nhiều mâm, bỏ tập quán chia thịt trong đám tang, chôn cất người chết tập trung nơi quy định.
Trong lễ hội: Một số lễ hội như "Gầu tào", lễ hội cúng rừng "Nào lồng" trong đồng bào dân tộc Mông; lễ hội nhảy lửa, lễ cấp sắc trong đồng bào dân tộc Dao cũng được điều chỉnh giảm những nội dung còn lạc hậu...
Trong sinh hoạt đời sống: Thông qua việc tổ chức các buổi sinh hoạt cộng đồng, các hoạt động văn hóa, văn nghệ để đồng bào được tiếp cận những nét văn hóa mới, tiến bộ trong đời sống, sản xuất và sinh hoạt, qua đó nhận thức của phần lớn đồng bào đã được nâng lên, đặc biệt đã ý thức được mặt trái của các hủ tục, dần thay đổi nếp sống, cách nghĩ. Đến nay, cơ bản đồng bào các dân tộc thiểu số đã tích cực chuyển đổi giống cây trồng, vật nuôi có năng suất, sản lượng và giá trị cao vào sản xuất; thực hiện nếp sống văn hoá, ăn, ở hợp vệ sinh; đã dần xóa bỏ được tập quán thả rông gia súc, gia cầm, thực hiện nuôi nhốt và chuyển sang sản xuất hàng hóa để phát triển bền vững; nhiều thôn bản đã vận động các hộ làm chuồng trại xa nhà, làm nhà tiêu hợp vệ sinh...
Tuy nhiên bên cạnh những kết quả đạt được, vẫn còn một số tồn tại, hạn chế đó là: Việc triển khai và cụ thể hóa Kế hoạch 158-KH/TU của Tỉnh ủy tại các địa phương, nhất là ở cơ sở chưa cụ thể còn chung chung, chưa xác định rõ những tập quán còn lạc hậu cần cải tại địa phương, dân tộc mình; tình trạng tảo hôn, hôn nhân cận huyết trong đồng bào dân tộc có chiều hướng giảm, nhưng vẫn là vấn đề bức xúc trong đời sống, xã hội; việc nắm tình hình, phát hiện và tổ chức tuyên truyền, vận động ngăn chặn tình trạng tảo hôn, hôn nhân cận huyết thống tại một số địa phương chưa kịp thời và hiệu quả chưa cao; vẫn còn tình trạng thách cưới cao và ăn uống dài ngày trong đồng bào dân tộc Mông, Dao; tình trạng để người chết dài ngày, chôn quá nông vẫn còn xảy ra tại một số địa bàn vùng dân tộc Mông.

Để tiếp tục tuyên truyền, vận động đồng bào thực hiện tốt việc cải tạo tập quán lạc hậu; trong thời gian tới các cấp ủy đảng, chính quyền, các cấp, các ngành, Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể chính trị - xã hội cần tiếp tục quán triệt tuyên truyền và thực hiện nghiêm túc Chỉ thị 33-CT/TU về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với cấp ủy, chính quyền các cấp trong việc phòng, chống tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống trong vùng đồng bào dân tộc thiểu số; Kế hoạch 158-KH/TU về tuyên truyền, vận động nhân dân cải tạo tập quán lạc hậu trong việc cưới, việc tang, lễ hội và trong sinh hoạt đời sống trên địa bàn tỉnh Lào Cai giai đoạn 2018-2020 và Hướng dẫn số 13-HD/BDVTU của Ban Dân vận Tỉnh ủy về hướng dẫn thực hiện Kế hoạch 158-KH/TU; Cần xây dựng kế hoạch cụ thể, phù hợp với thực tế của địa phương, dân tộc để cải tạo một số tập quán lạc hậu, đặc biệt là trong việc cưới, việc tang và trong sinh hoạt đời sống trong cộng đồng dân tộc; Tiếp tục đổi mới nội dung và cách thức tuyên truyền, vận động; phát huy tốt vai trò của người có uy tín, trưởng dòng họ, thầy cúng, thầy mo trong việc tuyên truyền, vận động; vận động mọi lúc, mọi nơi, từng người, từng hộ gia đình, từng đối tượng để giúp họ nâng cao nhận thức, chuyển biến về tư tưởng trong việc thực hiện cải tạo tập quán lạc hậu; Trong quá trình tổ chức thực hiện cần nhân rộng các điển hình tiên tiến có cách làm hay sáng tạo; tổ chức đánh giá kết quả trung thực khách quan, biểu dương khen thưởng kịp thời những tập thể, cá nhân làm tốt, đồng thời xử lý nghiêm những cán bộ, đảng viên không gương mẫu chấp hành việc cải tạo tập quán lạc hậu.